Nhiễm một loại virut có khả năng tạo nên miễn dịch suốt đời
nhưng chỉ chống lại chính loại huyết thanh virut đó mà thôi. Chính vì
vậy mà những người sống trong vùng lưu hành dịch Dengue có thể mắc bệnh
nhiều hơn một lần trong đời. Virut được truyền từ người bệnh sang người
lành do muỗi đốt. Muỗi Aedes aegypti là côn trùng trung gian truyền bệnh
chủ yếu.
Bệnh xảy ra quanh năm, nhưng dịch thường xảy ra từ tháng
5 đến tháng 11 (vào mùa mưa). Đặc điểm của SXH Dengue là sốt, xuất
huyết và thoát huyết tương, có thể dẫn tới sốc giảm thể tích tuần hoàn
và rối loạn đông máu thứ phát sau sốc kéo dài, nếu không được chẩn đoán
sớm và xử trí đúng, kịp thời sẽ dẫn đến tử vong.
Dấu hiệu lâm sàng của sốt Dengue/SXH Dengue
Sốt Dengue
Triệu
chứng thường xuất hiện đột ngột với sốt cao, người mệt mỏi rũ rượi,
nhức đầu, đau sau hốc mắt, đau cơ (đau thắt lưng và đôi khi đau chân),
thường kèm theo đau họng, buồn nôn, nôn, đau vùng thượng vị và tiêu
chảy.
Ở trẻ em, đau họng và đau bụng thường là những triệu chứng
nổi trội. Hạ sốt xuất hiện vào ngày thứ 3 đến ngày thứ 8 thường kèm biểu
hiện xuất huyết nhẹ (chấm xuất huyết dưới da, nốt xuất huyết và chảy
máu mũi). Sau khi hạ sốt thường xuất hiện ban dạng dát sẩn đa hình thái,
đôi khi gây ngứa, đầu tiên ở thân mình và lan rộng theo hướng ly tâm
đến các chi, mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân. Một số trường hợp có
thể bệnh có thể tiến triển đến xuất huyết tiêu hóa và sốc. Như vậy biểu
hiện xuất huyết không chỉ SXH Dengue mới có.
Thử máu có bạch cầu giảm.
SXH Dengue
Giai
đoạn sớm của bệnh không thể phân biệt được với sốt Dengue. Tuy nhiên
thường sau từ 2 - 5 ngày, tức là vào giai đoạn hạ sốt, một số trường hợp
nhiễm trùng tiên phát và đa số các nhiễm trùng thứ phát sau khi đã
nhiễm một loại huyết thanh khác có biểu hiện hạ tiểu cầu (dưới
100.000/mm3) và cô đặc máu. Thường thì giảm tiểu cầu xảy ra trước cô
đặc máu. Biểu hiện xuất huyết có thể xảy ra hoặc không. Các biểu hiện
xuất huyết thường gặp trong SXH Dengue gồm: xuất huyết dưới da tự phát
hoặc sau tiêm chích, chảy máu chân răng, chảy máu mũi và xuất huyết tiêu
hóa. Lách thường không không lớn. Nếu gan lớn và đau thì đây là những
dấu hiệu xấu. Các biểu hiện khác có thể gồm tràn dịch màng phổi, giảm
protein máu, bệnh lý não với dịch não tủy bình thường.
Sốc (trụy
mạch): thường xảy ra vào ngày thứ 3 đến ngày thứ 6 của bệnh, biểu hiện
bởi vẻ bứt rứt, da lạnh ẩm, mạch nhanh nhẹ và huyết áp kẹt (hiệu số
huyết áp tối đa và huyết áp tối thiểu dưới 20mmHg) hoặc huyết áp tụt;
nặng hơn nữa là không đo được mạch, huyết áp.
Khi bệnh nhân có đồng thời 2 dấu hiệu giảm tiểu cầu và cô đặc máu thì được chẩn đoán là SXH Dengue và được phân loại theo WHO:
Độ I: giảm tiểu cầu kèm cô đặc máu nhưng không có chảy máu tự phát.
Độ II: giảm tiểu cầu và cô đặc máu kèm theo chảy máu tự phát.
Độ
III: giảm tiểu cầu và cô đặc máu, huyết động không ổn định: mạch lăn
tăn, huyết áp kẹt (hiệu số huyết áp tâm thu - huyết áp tâm trương dưới
20mmHg), tay chân lạnh, tinh thần lú lẫn.
Độ IV: giảm tiểu cầu và cô đặc máu, sốc biểu hiện rõ: bệnh nhân không có mạch ngoại biên, huyết áp = 0mmHg.
Nếu được điều trị thoát sốc thì bệnh nhân lành bệnh nhanh chóng và rất hiếm có di chứng.
Véc-tơ truyền bệnh - Muỗi Aedes
Người
nhiễm virut Dengue do muỗi cái thuộc giống Aedes đốt. Muỗi Aedes
aegypti là véc-tơ truyền bệnh chủ yếu ở hầu hết các khu vực bệnh lưu
hành. Muỗi Aedes aegypti hoạt động vào ban ngày và chỉ có muỗi cái mới
đốt người và truyền bệnh. Khi muỗi cái Aedes hút máu bệnh nhân nhiễm
virut Dengue, virut này sẽ ủ bệnh trong cơ thể muỗi khoảng 8 - 11 ngày.
Trong khoảng thời gian sống còn lại sau đó, muỗi có nguy cơ truyền bệnh
cho người. Khi virut vào cơ thể người, chúng tuần hoàn trong máu từ 2 -
7 ngày. Trong khoảng thời gian này nếu muỗi Aedes hút máu thì virut
được truyền cho muỗi. Người là ổ chứa virut chính, ngoài ra người ta mới
phát hiện ở Malaysia có loài khỉ sống ở các khu rừng nhiệt đới cũng
mang virut Dengue. Trong quá khứ, muỗi Aedes aegypti phải nhờ vào các
vũng nước mưa để đẻ trứng. Tuy nhiên ngày nay quá trình đô thị hóa diễn
ra với tốc độ ồ ạt đang cung cấp cho muỗi những hồ nước nhân tạo để muỗi
đẻ trứng dễ dàng hơn nhiều.
Aedes albopictus trước đây là véc-tơ
truyền bệnh chính của Dengue và hiện nay vẫn còn là véc-tơ quan trọng ở
châu Á. Loài muỗi này gần đây đã lan tràn đến khu vực Trung Mỹ, Hoa Kỳ
và tại đây muỗi này là véc-tơ truyền bệnh quan trọng thứ hai. Trong khi
muỗi Ae. aegypti formosus chủ yếu sống ở khu vực đô thị thì muỗi Aedes
albopictus lại cư trú chủ yếu ở vùng nông thôn. Muỗi Aedes aegypti
không truyền virut cho trứng trong khi muỗi Aedes albopictus thì có khả
năng này.